Biunials en triunials, meervoudige toverlantaarns van messing en mahoniehout, deel 1.

deel 1.

Biunial en triunial toverlantaarns
meervoudige lantaarns van messing en mahoniehout.

Een biunial is een soort dubbele lantaarn waarbij de twee systemen boven elkaar geplaatst zijn. Zij werden door veel fabrikanten van toverlantaarns vervaardigd gedurende de laatste jaren van de negentiende eeuw. Echte biunials zijn tegenwoordig erg zeldzaam. Zij zijn zeer gezocht door verzamelaars en door elke zichzelf respecterende hedendaagse lantaarnist, die graag indrukwekkende effecten in zijn voorstellingen wil gebruiken. De lantaarns werden zo gemaakt dat het beeld van de ene lantaarnplaat kon oplossen, terwijl een ander beeld op het scherm verscheen. Daartoe werden verschillende overvloei systemen ontwikkeld en toegepast. (Zie ook: Nevelbeelden) Het plaatsen van de ene lantaarn bovenop de andere werd pas mogelijk na de opkomst van het kalklicht. In die dagen was het regelen van de verlichting nog een veel handigheid vereisende zaak. Het licht van de ene lamp moest worden opgedraaid tot haar volle sterkte voordat het licht in de andere begon af te nemen. Dit probleem werd overwonnen door de toepassing van verdeelkraantjes, waarvan de 'Star dissolver' het meest gebruikt werd. Star zesvoudige gasverdeler, 1888.		Typisch Engelse lantaarn (zonder merktekens) van rond de voorlaatste eeuwwisseling. Het mahoniehouten lamphuis is voorzien van vier deuren met zware panelen en van binnen bekleed met metaal. De deuren hebben elk een patrijspoort-achtig robijnrood venstertje in een messing rand. Naast de deuren zijn verticale, scharnierende ventilatiesleuven aangebracht waardoor de overmatige warmte wordt afgevoerd. De dubbeldaks schoorsteen is zwart geschilderd en versierd met verguldsel. Het zware messing front is uitgerust met 6" lenzen met een tandrail en rondsel systeem voor het scherpstellen. Afmetingen: hoogte 63.5 cm, lengte 52 cm (lenzen ingeschoven) of 61 cm (volledig uitgeschoven). Grondplaat 48 x 25,5 cm.
	Geïllustreerde catalogus van Beard, begin jaren 1900. Afgezien van het optisch systeem met de balgen is er een sterke gelijkenis met de biunial hierboven.
	Een mooie biunial toverlantaarn die misschien gemaakt is door ene John F. Hand (de naam is moeilijk te lezen). Aan de achterkant hangt een zwart fluwelen gordijn aan een gebogen, koperen roe. De messing lenzen van Darlot uit Parijs zijn gemonteerd op een uitschuifbare lenshouder van hout. Afmetingen: 66 x 66 x 30.5 cm.

Een schitterende toverlantaarn met mahonie en messing, voorzien van twee kalklichten en een 'Star' gasverdeler. Het lamphuis heeft vier deuren met panelen, voorzien van ebbenhouten lijsten, donkerblauwe venstertjes met een messing rand, koperen scharnieren en koperen knoppen. Aan beide zijden bevindt zich een stevige messing draagstang. De lenzen worden met een tandrail en rondsel systeem scherpgesteld en hebben van voren een afdekplaatje. Op het lenzenpaneel is de merknaam 'Optimus' vermeld en er is een messing schuif op aangebracht, afgewerkt met een mahonie handgreep aan de bovenkant. De lantaarn werd aan het einde van de negentiende eeuw gemaakt en heeft op de voorzijde van de grondplaat een plaatje met de naam van de leverancier 'R. Asquith, Leeds'. De politoer is niet zoals meestal glanzend, maar mat.
Dit is een buitengewoon mooie messing en mahoniehouten biunial, gemaakt door J. Wrench, Londen, circa 1890. Het handelsmerk van Wrench is gegraveerd in de messing lenshouder en ook op de afdekplaatjes van de twee identieke 8,5" projectielenzen. Dit stevige en degelijk geconstrueerde apparaat is geplaatst op een grondplaat van ongeveer 41 x 24 cm en is ongeveer 65 cm hoog (ca 48 cm zonder de schoorsteen). Aan de zijkanten zijn twee stevige messing draagstangen bevestigd; hier is de breedte ca 28 cm. De totale lengte van de biunial is ca 54,5 cm tot 74 cm, afhankelijk van de mate waarin de lenzen zijn uitgeschoven. Deze biunial is voorzien van vier fraaie deuren die toegang geven tot het verlichtingsgedeelte en voorzien zijn van een rond blauwgekleurd venstertje met een messing omranding en een draaiend afdekplaatje. De grendels aan de binnenkant worden bediend met een geribbelde messing knop. Aan de binnenzijde zijn de deuren beschermd tegen de hitte van lichtbron door verhoogde, metalen panelen.

	De lantaarn is uitgerust met twee 8.5" J. Wrench projectielenzen met elk drie uitschuifbare buisdelen, en een tandreep en rondsel scherpstelling. De objectieven zijn ongeveer 21,5 cm lang wanneer ze volledig ingeschoven zijn (foto rechtsboven), en kunnen ruim 43 cm lang worden wanneer ze geheel uitgeschoven zijn (foto links). De objectieven zijn op een massieve achterplaat geplaatst die aan het houten lamphuis is bevestigd met een aantal grote geribbelde moeren. In de verende, instelbare mechanismen op de achterplaat kunnen houten plaathouders worden geplaatst en daar is ook een lange, verticale schuif aanwezig in een gleuf net achter de lantaarnplaten, waarmee het licht van of de ene of de andere lantaarn kan worden geblokkeerd.
	Newton & Co. Een plaatje aan de zijkant boven de bovenste deur vermeldt: 'Newton & Co. Opticians to the Queen. 3 Fleet Street. London'. Boven de bovenste lens is een enigszins afwijkende tekst in een koperen plaat gegraveerd: 'Newton & Co. Opticians to His Majesty the King'. De grondplaat meet ca 22 x 37 cm. De totale hoogte is 70 cm.
Zoals u wellicht al vermoed: er zijn ook drievoudige lantaarns, oftewel triunials.	Rechts: Malden Trinopticon, jaren 1870. afgebeeld op een zeer oude foto (16,5 x 11 cm).
De Malden Trinopticon was een van de eerste triunials, en werd vervaardigd door James Henry Steward en ook door Thomas.J. Middleton. Middleton, de fabrikant van de lantaarn op de foto zoals een plaatje op de zijkant aangeeft, was gevestigd in Londen. Professor Benjamin Malden was een Engelse lantaarnontwerper wiens naam en reputatie gebruikt werd door verscheidene fabrikanten.
		Zeer fraaie Triunial van mahoniehout en messing, met 7" lenzen en een messing overvloeier-hulpstuk. De lantaarn is deelbaar in twee delen; het bovenste deel kan worden verwijderd door een viertal moeren los te draaien, waarna de operator het onderste deel kan gebruiken als een biunial lantaarn. Elke lens heeft drie uitschuifbare delen binnen de buitenste tube en op de voorste delen bevindt zich een 'tandrail en rondsel' systeem voor het scherpstellen. Alle zes deuren zijn voorzien van een kobaltblauw venster dat gevat zit in een brede, messing patrijspoort. Het gelakte koperwerk aan de voorkant is versiert met een traditionele 19e-eeuwse filigraan-decoratie. De binnenkant van de lantaarn is gevoerd met zwartgekleurd metaal met ventilatie gaten tussen ieder gedeelte. Over de achterkant hangt een rood fluwelen gordijn.
Hoogte - 89 cm, lengte (ingeschoven lenzen) - 51 cm, breedte (incl. handgrepen) - 30.5 cm.


Bijzonder mooie bi-unial met een zeer lang brandpunt, ca 1885, geen aanduiding van de fabrikant aanwezig. Decoratieve mahoniehouten uitvoering. De achterkant is open en voorzien van een messing 'star dissolver' voor het regelen van de verlichting. Afmetingen 48 x 62 x 26 cm.


Engelse biunial, ca 1890, een metalen plaatje aan de bovenkant toont de naam van de maker 'J. Ottoway & Son, Makers, London'. Mahoniehouten lamphuis met twee deuren met panelen aan beide zijden, vanbinnen bekleed met zwart metalen platen, twee condensor lenzen, twee 6" projectielensen aan de voorkant, met een 'rack and pinion-systeem' voor het scherpstellen en afdekkleppen voor de lens en een koperen gordijn voor overvloeiers achter de lenzen. De hoogte is 63 cm.
Meer biunials....