Toverlantaarns - onderdelen en toebehoren

	Onderdelen en toebehoren
Naast zijn toverlantaarn en een flinke hoeveelheid lantaarnplaten had een zichzelf respecterende negentiende-eeuwse lantaarnist nog een hoop andere zaken nodig wanneer hij een succesvolle voorstelling wilde geven of wanneer hij een lezing van verhelderende lichtbeelden moest voorzien.


Draagbaar projectiescherm. Degelijke eikenhouten kist, 104 cm lang en ruim 15 cm hoog en breed, waarin alle onderdelen van een houten frame zijn opgeborgen. Het scherm van linnen of canvas moest apart worden vervoerd. Aan de binnenkant van de deksel bevindt zich een etiket en een stempel van het bedrijf Lizars Opticians of Glasgow. (Van deze set zijn de hoekverbindingsstukken kwijtgeraakt en vervangen door koperen bochten uit de doe-het-zelf zaak). Het frame is ruim twee meter in het vierkant wanneer het is opgezet.
Rechts: Een soortgelijk draagbaar projectiescherm waarvan het witte canvas door middel van aangenaaide banden aan het frame is bevestigd, afgebeeld in een Duitse catalogus van rond 1900. Het geprojecteerde plaatje komt van een glazen strip van Johann Falk.
	Toegangsbewijzen.
	Lees- en signaallamp voor lezingen. Een van de belangrijkste onderdelen van de uitrusting van een lantaarnist was de lamp die gebruikt werd bij lezingen. Haar taak was tweevoudig: wat licht werpen op het boek of de papieren van de spreker, en het geven van een teken aan de bedienaar van de lantaarn wanneer hij de volgende plaat moest vertonen. Sommige lampen waren ook nog voorzien van een bel waarmee een hoorbaar signaal kon worden gegeven. Soms was de lamp op een leesstandaard gemonteerd. Zij werd verlicht door middel van een kaars, paraffine of een plantaardige olie. Deze fraaie zwartgeschilderde leeslamp, voorzien van een decoratie van bloemen en smalle goudkleurige strepen, heeft een scharnierende kap die omhoog of omlaag kan worden bewogen om de hoeveelheid licht in te stellen. Door middel van een hendel kan de spreker een lichtsignaal geven aan de lantaarnist.

	Schuiframen. Aanvankelijk werden de in een houten frame gevatte lantaarnplaten direct in de toverlantaarn geplaatst. Met de komst van ongemonteerde glazen platen in het 8,2 cm vierkant en het 8,2 x 10 cm formaat in de laatste decennia van de 19e eeuw, werd het gebruik van losse schuiframen noodzakelijk. Dit is een van de vroegste schuiframen voor de vierkante platen van 8,2 cm, gemaakt van mahonie. In gesloten positie zijn de afmetingen 17,4 cm x 11,5 cm.
	'Duplex' schuifraam voor twee platen, waarin een binnenframe eenvoudig heen en weer kan worden geschoven, waardoor de platen worden gewisseld. In de loop der jaren verschenen er een groot aantal variaties. Afmetingen in gesloten positie 27,8 x 11,5 x 2 cm.

	Beard’s Universal Self-Centring Eclipse Single Lantern Slide Carrier. Bij de eerste schuiframen was het nodig dat de bedienaar van de lantaarn met zijn handen de andere kant van de lantaarn kon bereiken, waar hij de gebruikte platen uit het raam moest halen. Bij latere modellen werden de reeds vertoonde platen teruggebracht naar de kant waar de lantaarnist zich bevond, waardoor ze uit het raam konden worden gehaald zonder dat de lantaarnist zich ver over de lantaarn heen moest buigen. Een van de meest vernuftige schuiframen was de Eclipse van Beard, die gepatenteerd werd in 1886. Een nieuwe lantaarnplaat kon voor de voorgaande worden geduwd, voorafgaand aan het verwijderen van de laatstgenoemde. Gedurende een kleine periode was de afbeelding onscherp, wanneer de eerste plaat werd teruggetrokken, terwijl de volgende op zijn plaats klikte. Het hele apparaat is 28 cm lang, 11,5 cm hoog en bijna 2 cm dik. De 'loper' van de platenwisselaar steekt op de bodem nog eens 15 cm uit. Volgens de oorspronkelijke gebruiksaanwijzing kan zij gebruikt worden voor platen met de afmetingen 3Ľ " x 3Ľ " tot 4Ľ " x 3Ľ ". In het hout van het schuifraam is de tekst geperst: ‘R.R.Beard, Self-centring Eclipse’.


Opmerkelijke lantaarnplatenschuif/platenwisselaar van Archer. De plaat wordt na het vertonen automatisch uit de schuif getild. Tijdens het wisselen zorgen de gaten tussen de beide vakken voor een wat vloeiende overgang. Foto's: www.cool-antiques.co.uk.
Altijd handig zijn een paar lantaarnplaten waarmee een pauze kan worden aangekondigd of waarmee het publiek tot stilte kan worden gemaand. Lantaarnisten hadden ook vaak wat blanco plaatjes bij zich waarop even snel een tekstje kon worden geschreven. Soms werden zij beroet d.m.v. een kaars en dan beschreven met een kraspen. (zie ook Motto-platen)

Lantaarnplatenstandaard. Deze standaard was oorspronkelijk bedoeld voor het laten drogen van ontwikkelde glasnegatieven, maar werd en wordt ook gebruikt door lantaarnisten die de lantaarnplaten die zij bij de hand willen houden tijdens de voorstelling, te 'parkeren'. Het 'droogrekje' kan 24 platen bergen in de groeven. Wanneer het opgevouwen is zijn de afmetingen 30,5 x 25,5 cm.
Houten Kodak No. 1 opbergkist voor platen. Bij de invoering van frameloze lantaarnplaten van het standaardformaat 3 Ľ" in het vierkant, werden verschillende opbergsystemen ontworpen waarin de platen zonder gevaar van beschadiging of breuk konden worden vervoerd of bewaard. Deze eenvoudige houten kist is voorzien van groeven in de zijwanden die de platen van elkaar scheiden, en een genummerde index die aan de binnenkant van de deksel geplakt is.

	3 houten opbergkasten voor het bewaren van toverlantaarnplaten. De ladenkasten meten elk ongeveer 34,5 x 47 x 12,5 cm.
Gaslichtplaten. Een ongeopend pakje met vierkante Ilford gaslichtplaten voor het maken van contactafdrukken. Afmetingen van de platen: 8.2 x 8.2 cm.
	Tang voor kalklicht-lampen Deze tang werd gebruikt om de cilindervormige stukjes kalk vast te houden, of om ze te verwijderen van de kalklichtbrander. Het deel dat uitloopt in een punt werd ook gebruikt om een gat te boren in het midden van het stukje kalk. Dit handige stuk gereedschap is 15 cm lang.

Fader voor toverlantaarns, gebruikt om een vloeiende overgang te maken tussen twee lantaarnplaten bij het gebruik van twee gelijksoortige toverlantaarns. De verschuifbare draaias werd bevestigd op de lantaarn of de bijbehorende grondplank, waardoor de fader voor de lenzen heen en weer kon worden bewogen. De afmetingen zijn 43 cm lang en 28 cm breed.
	Deze Mechanische overvloeiregelaar voor twee toverlantaarns werd vervaardigd door "Service des Projections Lumineuses de la BONNE PRESSE", 5 rue Bayard, Paris 8e, L'UNIVERSEL, in de jaren 1900. Het is gepatenteerd: S.G.D.G. Het apparaat werd voor een tweetal identieke toverlantaarns geplaatst, waardoor het mogelijk werd hiermee overvloeiers te maken.
	Set van een vijftal Slide Tinters, gebruikt voor het geven van het effect van een gekleurde lantaarnplaat aan een gewone zwartwit foto. Ook verscheidene andere effecten waren mogelijk, zoals een ondergaande zon, maanlicht enz., waarbij op geraffineerde wijze verschillende tinters werden gebruikt voor bijvoorbeeld de lucht en de voorgrond. Sommige lantaarns zijn voorzien van gleuven in het lamphuis tussen de condensor en de plaathouder, waarin de filters konden worden gestoken..... ...... andere lantaarns hebben hiervoor een gleuf voorop de projectielens.
Meer toebehoren......