|
|
Lantaarnplaten en -plaatjes |
|
DEEL 1:
DEEL 2: DEEL 3:
|
ENKELVOUDIGE LANTAARNPLATEN Gevat in houten panelen: De eerste op glas
geschilderde lantaarnplaten werden gevat in houten plankjes met ronde
uitsparingen. Soms waren er meerdere afbeeldingen per plaat; meestal
slechts een enkele. De glaasjes
Langwerpige glazen: Wellicht het grootste deel van de lantaarnplaten is uitgebracht in de vorm van langwerpige glazen, met meer dan één afbeelding per glas. Aanvankelijk werden ook deze, met de hand geschilderde glazen, in houten lijstjes gevat waardoor ze minder kwetsbaar waren en gemakkelijk te hanteren waren tijdens de projectie. Met de komst van het 8,3 x 8,3
formaat kwamen ook de carriers of platenschuiven. Daarin konden ook de
bredere soorten lange glazen vertoond worden. De houten lijstjes werden
hierdoor overbodig en verdwenen, Van enige normalisatie in breedtes en lengtes is geen sprake; iedere fabrikant had zijn eigen maatvoering. Glazen van 6 cm breed bestaan bijvoorbeeld met een lengte van 20, 20,5 of 27,5 cm. De vroegste exemplaren zijn vaak onregelmatig gesneden en het glas bevat soms kleine luchtbelletjes Lange glazen werden geleverd met
handschilderwerk, decalcomanie en met fotografische afbeeldingen. Op de
lange glazen kunnen drie, vier, vijf of zelfs zes afbeeldingen naast
elkaar zijn aangebracht. Bijna altijd zijn deze afbeeldingen cirkelvormig;
Deze glazen werden meestal
uitgegeven in series van twaalf glazen, waarop de afbeeldingen apart
genummerd konden voorkomen. Glas 1 bevatte dan bijvoorbeeld
8,3 x 8,3 cm en overige formaten. Lantaarnplaten van 8,3
x 8,3 cm werden voornamelijk gebruikt in de grotere lantaarns die vaak
voor het ‘aanschouwelijk onderwijs’ werden gebruikt, ook wel
‘sciopticons’ genoemd Deze platen werden meestal verkocht in series van 6, 8,
12 of 24, maar ook wel per stuk. De bekende series van de Engelse firma
Butcher & Sons die van 1870-1906 als ‘Primus Junior Lecturers
Series’ werden uitgegeven, verschenen in
De verhalende of de educatieve series werden meestal
uitgebracht met een verklarende tekst. Die kon op de platen zelf zijn
aangebracht, of los zijn bijgevoegd op een velletje papier. De
‘Projektion für Alle’-series waren vaak voorzien van een boekje met
bijbehorende teksten. Helaas zijn de los bijgevoegde teksten natuurlijk
vaak verloren gegaan. Ook verschenen veel platen zonder merk, nummering of
tekst en werden tijdens het vele gebruik uit hun oorspronkelijke
Verder vermelden we nog de ronde lantaarnplaat, een glazen schijf waarop langs de rand een serie afbeeldingen, al dan niet in cirkeltjes, is aangebracht. Deze kon slechts gebruikt worden in speciaal hiervoor vervaardigde toverlantaarns van o.m. de fabrikanten Bing en Ernst Plank. Soms vindt men ook zeer
afwijkende formaten die dan vaak versneden lange glazen blijken te zijn,
wellicht om gebroken glazen nog een tweede leven te gunnen. |
|
Meer lantaarnplaten.... |
met
de afbeeldingen werden met behulp van een ronde metalen veer in de
sponning van het houten raam geklemd. Ook de eerste platen die verschenen
in het zogenaamde ‘wereldformaat’, 8,3 x 8,3 cm, werden vaak in een
houten omraming geleverd. De lantaarnplaten moesten vaak van hot naar her
meegesjouwd worden. Om die reden werd meestal het lichte populierenhout
voor de omraming gebruikt. In Engeland gebruikte men hier ook mahonie
voor. Ook de firma Andres Krüss uit Hamburg paste deze houtsoort toe
omdat zij erg hard was, en dus geschikt voor veelvuldig gebruik. Op de
houten panelen vinden we vaak etiketten met de titel of een nummer in
verschillende handschriften. Dat geeft aan dat de platen nog wel eens van
eigenaar wisselden. Ook komt het voor dat er verschillende titels op de
ramen vermeld zijn; het gebeurde nogal eens dat er een glas brak en dan
werd er gewoon een ander in de omraming gezet.
eerst bij de bredere glazen, later ook bij de smalle glazen voor de kleine
huiskamerlantaarns. De glazen werden nu omplakt met papierstroken in vele
kleuren en motieven. Bepaalde firma’s gebruikten speciaal papier voor
het omplakken van hun glazen. De glazen van Roose uit Neurenberg zijn vaak
omplakt met roze ruitjespapier; Bing gebruikte vaak wit papier met gouden
sterretjes. De bredere glazen werden ook vaak voorzien van een dekglas om
ze tegen beschadiging te beschermen. De smalle glazen, van 2 tot 5 cm
breed, die gebruikt werden in de goedkopere speelgoedlantaarns, werden
vrijwel altijd slechts beschermd door een laagje transparante lak.
een
enkele keer vierkant. De ruimte tussen de plaatjes werd opgevuld met
zwarte verf. Daarnaast zijn er ook glazen waarop de afbeeldingen niet
omcirkeld zijn. Op deze z.g. panoramaglazen is er vrijwel altijd een
duidelijk verband tussen de figuren. Zij tonen b.v. een kerstmarkt met
stalletjes of een optocht van muzikanten. Deze plaatjes werden langzaam,
zonder onderbreking, door de toverlantaarn geschoven. Bij anderen, waarop
de afbeeldingen niet of nauwelijks verband houden met elkaar, werden de
figuren met onderbrekingen vertoond, net als bij de omcirkelden.
de afbeeldingen 1 t/m 4. Zo bestond een complete serie uit 48
afbeeldingen. In andere gevallen werd slechts per glas genummerd of komt
helemaal geen nummering op de glazen voor. Vaak bevonden zich in de
verpakkingsdoos van de kleine huiskamertoverlantaarns uitgespaarde ruimten
waarin een serie plaatjes werd meegeleverd. Al naar gelang van de
mogelijkheden van de lantaarn en de prijs werd ook nog een enkele
chromatroop of schuifplaat hieraan toegevoegd.
;
de kleinere, huiskamerlantaarns werkten meer met de lange glazen. Hoewel
dit formaat wel het 'wereldformaat' werd genoemd, werden in Duitsland ook
platen van 8,5 x 8,5 cm geproduceerd. De glazen werden geleverd met en
zonder dekglas. Vaak werden ze door de wederverkopers van een dekglas
voorzien, eventueel op verzoek van de klant. Op dit formaat verschenen
plaatjes in handschilderwerk, decalcomanieën, glasdiapositieven en
glasfotogrammen (fotografisch vermenigvuldigde getekende afbeeldingen). Ze
werden geleverd in houten raampjes, met metalen of papieren omraming, of
helemaal ‘kaal’.
doosjes
met acht plaatjes (zie de 
verpakking
gehaald, waardoor het zoeken naar de herkomst van de platen vaak ernstig
bemoeilijkt wordt. Bovendien brachten veel wederverkopers de platen uit
onder een ‘eigen merk’ en werden identieke series soms uitgebracht
door verschillende fabrikanten.
 |
©1997-2024
'de Luikerwaal' Alle rechten voorbehouden. Bijgewerkt tot 16-04-2024. |
 
|